T&L Jedną z miejscowości na naszej trasie po woj. dolnośląskim była Nowa Ruda zbudowana nad rzeką Włodzicą. Do niej podobnie jak do opisanego niedawno opactwa pocysterskiego w Krzeszowie trafiliśmy dość przypadkowo. Miasteczko podobnie jak wiele innych miejsc, które odwiedziliśmy na Dolnym Śląsku okazało się bardzo interesujące. Zwiedźmy je razem.
Nowa Ruda – historia
Początki miasta sięgają XIII w., kiedy te tereny należały do króla czeskiego. Pierwszy zapis o Nowej Rudzie pochodzi z roku 1337 i znajduje się w księdze fundacji miejskiej Kłodzka.
Miasto w czasie rozkwitu słynęło z rozwijającego się tu tkactwa, szewstwa i sukiennictwa.
Zostało zniszczone w czasie wojen husyckich z lat 1427-29. Odbudowało się pod rządami czeskimi i prawa miejskie otrzymało w 1434 r. W tym samym roku powstaje kopalnia węgla kamiennego.
Nowa Ruda uzyskuje przywilej eksportu płótna, sukna i wyrobów wykonanych z tych materiałów w roku 1457.
Kolejne poważne zniszczenia miasta powstają w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-48). W roku 1742 miasto przechodzi pod władanie Prus.
W połowie XIX w. Nowa Ruda staje się siedzibą powiatu i następuje ożywienie gospodarcze związane ponownie z przemysłem włókienniczym oraz górnictwem węgla kamiennego. Powstało kilka kopalń w mieście i okolicy. Do miasta doprowadzono kolej. Wydaje się, że były to czasy wszechstronnego rozwoju.
Od roku 1871 Nowa Ruda należy do II Rzeszy Niemieckiej. 13 lat później rozwój miasta przerwany został przez tragiczny pożar, który strawił dużą część śródmieścia z rynkiem i kościołem.
Dalsza część historii Nowej Rudy
I wojna światowa nie spowodowała większych strat w infrastrukturze jednak wielu mieszkańców wcielonych do armii niemieckiej straciło życie.
Nową Rudę mocno dotknął kryzys okresu międzywojennego w związku, z czym straciło ono status miasta powiatowego.
II wojna światowa nie spowodowała zniszczeń w zabudowie miasta, ale w roku 1941 miała miejsce największa katastrofa w noworudzkiej kopalni „Ruben”. Na skutek zawału zginęło wtedy 187 górników.
Po wojnie Nowa Ruda się rozbudowuje, ponieważ powstaje wiele zakładów pracy oraz nowych miejsc pracy w przemyśle wydobywczym oraz włókienniczym. W okresie transformacji ustrojowej po okresie stanu wojennego wszystkie większe zakłady pracy uległy likwidacji. My skupimy się na ciekawych miejscach i obiektach, z których wiele zostało wpisanych do rejestru zabytków i z pewnością warto je zobaczyć.
Nowa Ruda – ratusz i rynek
My naszą przygodę z Nową Rudą zaczynamy od rynku na środku, którego podziwiamy wpisany do rejestru zabytków ratusz.
Nie jest to obiekt pierwotnie zbudowany z drewna w 1445 r. Ten oraz kolejny spłonęły w pożarach. Neorenesansowy obiekt, który dziś oglądamy to efekt ostatniej rozbudowy z lat 1892-94. Podniesiono wówczas dach oraz ozdobiono portal, wykusze oraz okienne szczyty.
Na wieży zegarowej znajduje się widokowa galeryjka. Wewnątrz są interesujące pomieszczenia z najładniejszą salą posiedzeń, którą zdobią witraże. Nam niestety nie udało się wejść do środka.
W narożniku ratusza postawiono fontannę z figurą św. Floriana. Rzeźba wykonana została w 1756 r, z piaskowca.
Na rynku obok ratusza znajduje się fontanna zwana „Fontanną z grupą figuralną św. Jana Chrzciciela i Jezusa w scenie chrztu”. Rzeźby odlane z brązu pochodzą z 1909 roku a na cokole znajduje się herb Nowej Rudy.
Rynek w Nowej Rudzie otaczają domy i kamienice, których historia sięga nawet przełomu XVI i XVII w. Ich obecny wygląd przyciąga turystów barwami oraz zdobieniami. Liczne kwiaty oraz miejsca do siedzenia sprawiają, że spędzamy w tym miejscu trochę czasu.
My zmierzamy dalej w kierunku rzeki Włodzicy, nad którą zamierzamy zobaczyć domy tkaczy, ale to nie jedyna atrakcja w tej okolicy. Zanim tam jednak dotarliśmy przechodzimy koło Galerii P. Objazdowej. Tu na ciekawej budowli, po której podobno kiedyś przeganiano owce obserwujemy historyczne zdjęcia przedstawiające Nową Rudę.
Nowa Ruda – Dom Antona Michaela Wolfa
W okolicy rzeki znaleźliśmy budynek powstały jak wiele innych w tej okolicy na przełomie XVI i XVII w. Ten jest jednak charakterystyczny i dlatego zwrócił naszą uwagę. W narożniku znajduje się: płaskorzeźba, na której widzimy stwora z tułowiem pokrytym łuskami oraz uskrzydloną głową. W czasie remontu w 1920 r. między oknami zamontowano dekorację z ceramicznych płaskorzeźbionych płytek, która przedstawia rozwój transportu.
Dom ten na początku XVIII w. wykupił jeden z najbogatszych sukienników Anton Michael Wolf. On to prowadził handel noworudzkimi towarami nie tylko z Hamburgiem, ale też wchodził w grę ich transport drogą morską.
Domy Tkaczy w Nowej Rudzie
Domki tkaczy-płócienników pochodzą z przełomu XVII i XVIII w. Pierwotnie były drewniane a pod koniec XIX w. przebudowane zostały na murowane. Powstały w tym miejscu, ponieważ do produkcji tkanin oraz ich farbowania niezbędny był dostęp do wody. Sześć z nich wpisane jest na listę zabytków.
Przypominamy, że od początku powstania Nowej Rudy aż po koniec XX w. mieszkańcy związani byli z tkactwem, sukiennictwem oraz przemysłem tekstylnym.
Jaszczur Rudek nad Włodzicą – legenda
Nad brzegiem Włodzicy w wylocie kanału do rzeki stoi wielki jaszczur, z którym związana jest legenda, którą teraz opowiemy.
W Nowej Rudzie żył kiedyś pewien mieszczanin Rajmund, który niekoniecznie ciężką pracą dorobił się znacznej fortuny dzięki chytrości i donosicielstwu. Bardziej zależało mu na złocie niż głosie sumienia.
Pewnego razu spotkał nad rzeką piękną dziewczynę, która robiła pranie. Postanowił, że czegoś się o niej dowie. Chętnie by się z nią ożenił nie z miłości jednak. Chciał żeby ludzie zazdrościli mu bogactwa oraz urodziwej małżonki. Okazało się, że Inga została przygarnięta przez jedną z rodzin tkaczy, ponieważ jej ociec popadł w kłopoty finansowe. Tu zrodził się podstępny plan Rajmunda. Postanowił oczarować dziewczynę i rozkochać ją w sobie, co mu się udało. Miało dojść do ślubu jednak okazało się, że za ojca Ingi wyznaczono dużą nagrodę. Wesele zeszło na drugi plan, a przeważyła chęć zdobycia pieniędzy. Jak zwykle u Rajmunda. Powiedział narzeczonej, żeby sprowadziła ojca na wesele, aby mógł się cieszyć szczęściem córki. Tak też się stało i tata Ingi został schwytany.
Dziewczyna zrozumiała swój błąd i uciekła nad rzekę, gdzie przeklęła niedoszłego męża na wszystkie czasy i rzuciła się w wodne nurty. Obserwowały to nimfy, które postanowiły ukarać Rajmunda zgodnie z ostatnim życzeniem Ingi. Ten za swój występek otrzymał tytuł kawalera. Nimfy zamieniły go w wielkiego jaszczura, którego może odczarować jedynie ponowna miłość innej kobiety. W czasie naszej wizyty żadna z pań nie chciała pocałować potwora, więc pewnie jeszcze trochę na odczarowanie poczeka. Być może nigdy to nie nastąpi zgodnie z życzeniem biednej dziewczyny.
Nowa Ruda – Kościół Wniebowzięcia NMP oraz pomnik św. Jana Nepomucena
Świątynia Wniebowzięcia NMP została wzniesiona w 1502 r. Przebudowano ją w pierwszej połowie XVIII w. i odremontowano w 1917 r. Nad bocznym wejściem zobaczyliśmy wnękę z posążkiem Wniebowzięcia NMP. Pochodzi on z około 1700 r. Nam nie udało się wejść do środka, ale zachęcamy do tego w miarę możliwości. Zobaczymy tu barokowo-rokowe ołtarze oraz ambonę z XVIII w. Posążek Matki Bożej z Dzieciątkiem jest jeszcze starszy, bo pochodzi z XV w.
Jak się często zdarza, w miastach położonych nad rzekami znajdujemy figury św. Jana Nepomucena. Tak też jest w Nowej Rudzie, gdzie takich pomników jest pięć. My pokazujemy jeden z nich, który stoi niedaleko jaszczura przy ul. Cmentarnej. Figura została ufundowana w 1706 r.
Ponieważ Nowa Ruda położona jest na terenie pofałdowanym musimy się trochę powspinać, ale za to często spotykamy takie ciekawe widoczki.
Nowa Ruda – most kolejowy i dom Olgi Tokarczuk
Kolejnym obiektem, na jaki trafiliśmy podczas spaceru jest most kolejowy nad potokiem Woliborka. Zbudowany w latach 1879-80 był najwyższym tego typu obiektem w ówczesnych Niemczech. Przebiegająca tędy linia kolejowa łączyła Kłodzko z Wałbrzychem. Wysokość mostu to 36 m natomiast długość to 148 m. Przez mieszkańców nazywany jest Czarnym mostem i podobno ludzie, którzy na niego wchodzą doznają dziwnych wrażeń. To jednak każdy musi sprawdzić sam.
W Nowej Rudzie mamy też ślad polskiej noblistki Olgi Tokarczuk. Jest ona jedną z inwestorów, którzy wykupili XIX wieczną Willę rodziny Rose (1886 r.). Ciekawostką jest to, że na posesji znajduje się pamiątka sprzed 250 milionów lat. Jest to skamieniały pień drzewa dadoxylon, który należy do flory górno karbońskiej. Kiedyś panował tu taki klimat, że rosły w okolicy tak wielkie drzewa, które na początku XX w. można było oglądać tylko w Brazylii i Australii.
Kościół św. Mikołaja w Nowej Rudzie
W Nowej Rudzie znajduje się kilka zabytkowych kościołów. My pokazujemy ten pod wezwaniem św. Mikołaja. Pierwotna świątynia w stylu późnogotyckim została tu zbudowana w 1515 r. Tę zniszczył pożar z 1884 r. Kościół odbudowano w latach 1885-87 w stylu neogotyckim. Po wojnie był remontowany i w takim stanie go dziś zwiedzamy.
Świątynia jest dużym trzynawowym obiektem o długości 72 m i szerokości 22 m. Kościół ma ciekawą budowę, ponieważ jest mocno rozczłonkowany. Posiada wiele wieżyczek, dobudówek i przypór.
Wchodzimy do wnętrza i jesteśmy zachwyceni wystrojem. Zwracamy uwagę na sklepienia i zdobienia w stylu neogotyckim pochodzące w większości z XIX w. Są to np. ołtarze.
Uwagę naszą przykuły również zdobione balkoniki.
Warto też zwrócić uwagę na prospekt organowy.
Ze starego kościoła zachowała się chrzcielnica z piaskowca, która datowana jest na XIII w.
Przystanęliśmy również przy ambonie.
W świątyni warto poszukać również innych pozostałości po wcześniejszym obiekcie. Są nimi kamienna figura św. Krzysztofa (1511 r.), figurka Matki Bożej z XV w. i figura św. Jana Nepomucena z XVI w.
Po wyjściu z kościoła przystajemy jeszcze na chwilę obok ceglanej kapliczki.
W Nowej Rudzie zwiedziliśmy jeszcze kopalnię, ale o tym przeczytacie w kolejnym naszym wpisie. Zachęcamy do śledzenia naszego bloga oraz profilu na facebooku.
