T&L Nadal wędrujemy po woj. lubelskim i trafiamy do Muzeum Czartoryskich w Puławach. Jest to kolejny wielki ród, który miał siedzibę w tej okolicy. Wcześniej poznaliśmy rodzinę Zamoyskich w pięknym Zamościu oraz ich pałac w Kozłówce. Opisaliśmy również Chełm i jego ciekawą historię. Dziś zapraszamy do zespołu pałacowo-parkowego w Puławach.
Muzeum Czartoryskich w Puławach – historia
Losy posiadłości w Puławach wiążą się z wieloma znaczącymi postaciami z historii Polski. W roku 1662 wieś z folwarkiem należy do Łukasza Opalińskiego. Ten jest m.in. marszałkiem nadwornym koronnym i marszałkiem sejmu zwyczajnego w Warszawie.
W drugiej połowie XVII w. Puławy przechodzą w ręce Lubomirskich. To właśnie tu swoją letnią rezydencję w stylu barokowym zbudował marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski (1676-79).
Jego córka Elżbieta będąca dwórką królowej Marii Kazimiery w roku 1687 wychodzi za mąż za Adama Mikołaja Sieniawskiego późniejszego hetmana wielkiego koronnego i Puławy wnosi do związku, jako wiano.
W roku 1706 Puławy doznają zniszczeń w czasie drugiego potopu szwedzkiego.
Córka ze związku Adama i Elżbiety Maria Zofia wychodzi za mąż za wojewodę ruskiego Aleksandra Augusta Czartoryskiego. Jest rok 1731. Od tego czasu na sto lat Puławy stają się własnością familii (tak nazywano ród Czartryskich) i jest to czas ich rozkwitu. Pałac odbudowano w stylu rokokowym.
W roku 1784 syn Augusta Adam Kazimierz Czartoryski książę na Klewaniu i Żukowie żeni się z polską arystokratką Izabelą Flemming. Ta odziedziczyła majątek po ojcu będącym podskarbim wielkim litewskim Janie Jerzym Flemmingu. To małżeństwo zamieszkuje w Puławach, które stają się centrum kulturalnym i politycznym konkurującym ze stolicą. W okresie tym miejscowość nazwano„Polskimi Atenami”. Za panowania w Puławach tej pary wzniesiono Świątynię Sybilli (1801) i Dom Gotycki (1809).
Czartoryscy wspierają Kościuszkę i w odwecie w czasie rozbiorów wojska rosyjskie w 1794 r. niszczą ich rezydencję w Puławach.
Księżna Izabela rozpoczyna odbudowę dwa lata później. Przebudowuje rezydencję, w parku stawia wiele budowli, zatrudnia etatowego pustelnika mieszkającego w grocie.
W roku 1801 księżna zakłada pierwsze w Polsce muzeum. W Świątyni Sybilli zbierane są pamiątki narodowe.
Puławy – dalsze losy rezydencji Czartoryskich
Złoty wiek Puław kończy się na powstaniu listopadowym (1831), które zostało przegrane. Czartoryscy muszą udać się na emigrację. Ich majątek skonfiskowano a miejscowość nazwano Nową Aleksandrią. W pałacu mieszczą się różne placówki naukowo-oświatowe kształcące m.in. leśników oraz rolników. Jest też miejsce dla Instytutu Wychowania Panien.
W czasie I wojny światowej Puławy zostają mocno zniszczone podobnie jak i w czasie II wojny światowej.
Jak powstała nazwa miejscowości?
Istnieje kilka hipotez mówiących o powstaniu nazwy Puławy. Jedna z opowieści ludowych mówi o tym, że w osadzie zatrzymał się zmęczony podróżą rycerz Zawisza Czarny. Zsiadł z konia i chcąc odpocząć siadł na drewnianej ławce, która pod jego ciężarem pęka na pół. Ten miał wówczas krzyknąć – A niech to będzie pół ławy!
Ponieważ osada leży nad Wisłą historii nazwy szuka się też w staropolskim słownictwie związanym z rzeką. Nadwiślańskie łęgi zwano pulwami. Przez pławy, czyli brody można było przejść na drugi brzeg. Pława oznaczała boję, którą stawiano nad mielizną. Pławia to prąd rzeczny. Jak widać możliwości jest wiele. Pewne jest to, że nazwa Pollavy pojawia się w formie pisemnej w XV w. i oznacza bród, czyli przejście przez rzekę.
Muzeum Czartoryskich w Puławach – park
Jak wspomnieliśmy wyżej losy Puław były bardzo burzliwe. Powstało wiele zabytków, z których większość znajduje się na terenie zespołu pałacowo-parkowego.
Wchodzimy na ziemie niegdyś należące do znamienitego rodu w Puławach. Przed wejściem zapoznajemy się planem terenu. Jest tu zaznaczonych 16 obiektów, więc nasz pobyt zapowiada się ciekawie.
Kolejna tablica informuje nas, że wchodzimy na teren Muzeum Czartoryskich w Puławach.
Zanim weszliśmy do poszczególnych atrakcji pospacerowaliśmy po parku krajobrazowym. Jest którędy się przechadzać, ponieważ zajmuje on powierzchnię 30 ha.
Pierwszy park założyli Lubomirscy i od tamtego czasu zmieniany był przez kolejnych właścicieli zgodnie z panującymi obecnie trendami. Początkowo był to park regularny, który następnie reprezentował styl francuski. Ten księżna Izabela zmieniła w ogród romantyczny w stylu angielskim. To właśnie wtedy powstał szereg budowli oraz rzeźby, które możemy podziwiać do dziś.
Znajdujący się w parku pałac obchodzimy dookoła. Od strony Wisły, czyli od przeciwnej niż wejście główne mury wyglądają bardzo ładnie. Widać, że niedawno przechodziły renowację i były czyszczone.
W kierunku Wisły przedostajemy się przez ładnie wykonane bramy. Zauważyliśmy, że park oprócz wartości historycznych jest ulubionym miejscem spotkań tutejszej młodzieży.
Muzeum Czartoryskich w Puławach – pałac
Do pałacu Czartoryskich wchodzimy przez pięknie wykonane wejście pod balkonem, na który wejście znajduje się na pierwszym piętrze.
W muzeum trafiamy na ekspozycję poświęconą rodowi Czartoryskich.
Znaleźliśmy tu ładnie wykończone pomieszczenia ze stylowymi meblami z dawnych czasów.
Jest również pokój, w którym zaprezentowano porcelanę stołową.
Zainteresowały nas również tarcze honorowe właścicieli Puław z różnych okresów.
Muzeum Czartoryskich w Puławach – Dom Gotycki
Jedną z budowli w parku jest Dom Gotycki zbudowany w latach 1800-09. Otwarty został z okazji pobytu księcia Józefa Antoniego Poniatowskiego w Puławach.
Izabela Czartoryska wzniosła go w celu poszerzenia ekspozycji muzealnej gromadzonej w Świątyni Sybilli. Budynek charakteryzują nadające mu oryginalności kolumienki.
Na murach obiektu umieszczone były napisy mówiące o potrzebie zbierania pamiątek „I pamiątki łzy wyciskają i znikome rzeczy duszę rozczulają” oraz świadczące o patriotyzmie właścicieli „Aż w te strony rozniosłaś czyny nasze sławo i tu do łez litości ma nieszczęście prawo”. Istniał również napis „Oby odtąd zwycięstwa nasze zatrzeć mogły pamięć klęsk doznanych”.
Weszliśmy do wnętrza i znaleźliśmy się w sali herbowej gdzie strop podtrzymuje jedna kolumna. Nazwa związana jest z umieszczonymi na ścianach herbami polskich rodów.
Budynek posiada dwa piętra wchodzimy, więc na górę. Kiedyś umieszczone były w tym miejscu najcenniejsze zabytki z kolekcji Czartoryskich takie jak: Dama z Łasiczką Leonarda da Vinci, Autoportret Rafaela i np. Miłosierny Samarytanin Rembrandta.
Muzeum Czartoryskich w Puławach – Świątynia Sybilli
Opuszczamy Dom Gotycki i wędrujemy dalej w poszukiwaniu kolejnych atrakcji znajdujących się w parku. Trafiamy na najciekawszą budowlę, którą jest Świątynia Sybilli zwana też Świątynią Pamięci. Wzniesiono ją w latach 1798-1801 na wzór świątyni Westy w Tivoli koło Rzymu.
W roku 1801 Izabela Czartoryska założyła tu pierwsze w Polsce muzeum narodowe. Celem tego działania miało być pobudzenie patriotyzmu w czasach, kiedy kraj znajdował się pod okupacją. Do wnętrza prowadzą szerokie schody, które są strzeżone przez dwa wielkie lwy. Te są darem rosyjskiego władcy Aleksandra I, który odwiedził Puławy w 1805 r. Wiele kolumn dodaje uroku kolistemu obiektowi.
Nad wejściem umieszony został napis Przeszłość – Przyszłości świadczący o celu powstania umieszczonego w tym miejscu muzeum.
W miejscu tym zbierane były pamiątki po właścicielach Puław, ale również królach, uczonych, wodzach i poetach. Wspomniani tu zostali m.in. Bolesław Chrobry, Tadeusz Kościuszko, Jan Kochanowski, Kazimierz Wielki i wielu innych. Zbiory po zakończonych rozbiorach miały przypominać o chwale przeszłości narodowej.
Schodzimy do pomieszczenia znajdującego się poniżej gdzie uhonorowano obeliskiem księcia Józefa Poniatowskiego. Na tym eksponacie umieszczono napisy „Dowodził Polakom. Zginął za Ojczyznę” oraz „Ten zasłużył, by mu wznieść grobowiec w środku Świątyni”.
Eksponaty ewakuowano do Paryża skąd wróciły do Krakowa. Tam również powstało na ich podstawie Muzeum Książąt Czartoryskich.
Dom Aleksandryjski w Puławach
Ostatnią budowlą, jaką opisujemy i która znajduje się w parku pałacowym jest Dom Aleksandryjski. Nazwa obiektu wiązana jest z pobytem w Puławach cara Aleksandra II. W roku 1857 mieszkał tu, jako gość Aleksandryjskiego Instytutu Wychowania Panien.
Ze względu na kolor fasady budynek zwany jest również Domem Żółtym albo Białym. Oczywiście wchodzimy do wnętrza, aby zapoznać się z ekspozycją muzealną.
My jesteśmy z pobytu zadowoleni. Mogliśmy zapoznać się z ciekawą ekspozycją, pospacerować po parku z ciekawymi architektonicznie budynkami oraz miło spędzić czas wśród zieleni i poczuć ducha dawnych czasów. Koniecznie trzeba zapoznać się ze wszystkimi miejscami zaznaczonymi na mapie, którą prezentujemy na początku materiału. Wszystkie są warte obejrzenia.
