T&L Dojeżdżamy do twierdzy Jana Zamojskiego i koniecznie musimy odwiedzić fortyfikacje Zamościa. Obeszliśmy je od zewnątrz i od strony miasta. Zapewniamy, że ich ogrom robi niesamowite wrażenie i nic dziwnego, że ta forteca została tylko raz zdobyta szturmem. Dokonali tego Polacy w 1809 r.
Fortyfikacje powstały w latach 1579-1618. Budowę zlecił Jan Zamoyski. Następnie były wielokrotnie modernizowane i podlegały przebudowie. Tak umocnione miasto stało się jedną z największych twierdz w ówczesnym czasie na terenie: Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Księstwa Warszawskiego, Królestwa Polskiego. Miasto doświadczyło 5 oblężeń i jako twierdza przestało istnieć w 1866 r.
Wcześniej opisaliśmy znajdujące się na terenie Zamościa: Rynek Wielki, Rotundę oraz Muzeum Zamojskie, ale to przecież nie wszystkie atrakcje tego miasta.
Fortyfikacje Zamościa – dlaczego taka lokalizacja?
Do wyboru takiej lokalizacji miasta przyczyniło się położenie terenu między rzekami Topornicą i Łabuńką (obecne nazwy). Woda z tych rzek pozwoliła zalać fosy wodą a spiętrzenie wody spowodowało powstanie zalewu będącego naturalną ochroną. Kolejną zaletą tego miejsca było położenie na trasie dużych szlaków handlowych. Jeden prowadził z Rusi do Krakowa, a drugi wiódł z Lublina do Lwowa.
Za wybranie tego miejsca i budowę miasta oraz umocnień odpowiadał włoski architekt Bernardo Morando. Obwód miasta w XVII w. wynosił 2,5 km. Zaczęto od kopania fos, które miały kilkanaście metrów szerokości i do 7 m głębokości. Wydobyta w ten sposób ziemia posłużyła do usypania kurtyn i bastionów. Ciekawostką jest to, że fosy nie przylegały bezpośrednio do murów a były od nich oddalone. Chodziło o to żeby nie podmywały i nie niszczyły obwarowań.
Jak rozbudowywano Twierdzę Zamość, czyli centrum administracyjne ordynacji zamojskiej?
Jako pierwszy w roku 1579 zbudowano zamek, który pełnił rolę rezydencji pałacowej. Po nim powstał arsenał – 1582 r. Brama Lubelska została zamurowana w 1588 r., więc musiała istnieć już wcześniej. Kolejne umocnienia to Brama Lwowska z 1599 r. oraz Szczebrzeska z 1603 r.
Ostateczny kształt Zamość otrzymał w 1618 r. Był to siedmiobok z 7 bastionami, z których do dziś przetrwał ten oznaczony nr VII. Te elementy fortyfikacji były oddalone od siebie o 200 m, ponieważ tyle w tamtych czasach wynosił zasięg ówczesnej artylerii. W ten sposób można się było wzajemnie osłaniać ogniem armatnim.
Fortyfikacje Zamościa – obiekty
Umocnienia Zamościa robią niesamowite wrażenie. Warto się z nimi dokładniej zapoznać. Można je podziwiać ze szlaku wytyczonego poza murami miasta, z jego wnętrza, ale należy też wejść do środka fortyfikacji.
Opowieść zaczynamy od Bastionu VII i Nadszańca
Został on zniszczony w 1866 r. w czasie likwidacji twierdzy. Odtworzono go do postaci z XIX wieku. Ostatni duży remont podobnie jak cała twierdza przeszedł w latach 2008-09.
Przez galerię strzelniczą bastionu wiedzie Trasa Turystyczna. Oczywiście ruszamy na zwiedzanie z przewodnikiem. Po zakupieniu biletów mamy chwilę czasu, więc penetrujemy wnętrza twierdzy. Mieszczą się tu sklepiki, ale znajdujemy też ekspozycje muzealne. Zwracamy uwagę na ogrom budowli, która znajduje się wewnątrz murów. Mieści się tu mnóstwo przejść oraz pomieszczeń.
Przed spotkaniem z przewodnikiem oglądamy dostępne eksponaty. Obserwujemy armaty oraz podziwiamy stroje wojska z dawnych czasów. Jest to ciekawe spotkanie z historią, ale najważniejsze jeszcze przed nami.
Nadszedł czas zwiedzania. Wchodzimy na Trasę Turystyczną i zapoznajemy się z tym, co nas czeka. Bardzo dobrze przedstawia to rysunek z zaznaczonym szlakiem przemarszu.
Zaczynamy od spaceru długą galerią strzelecką w kurtynie łączącej dwa bastiony. To tu znajdują się stanowiska ogniowe dla artylerii oraz ostrzału z broni ręcznej. Warto zaznaczyć, że to właśnie bastion VII był najpotężniejszym ze wszystkich, które broniły miasta.
Wewnątrz tej wielkiej budowli mieściły się również pomieszczenia nadszańca, systemy przejść między nimi, pochylnie do przetaczania dział, klatki schodowe i kazamaty. Pomieszczenia dla odpoczywającej załogi są ogromne i świadczą o wielkości obwarowań, w których się znajdują.
Nadszaniec Bastionu VII
Nasz spacer po wnętrzu tej części fortecy się zakończył. To jednak nie wszystkie atrakcje na naszej trasie. Udajemy się na dwupiętrowy nadszaniec, z którego również prowadzono ostrzał artyleryjski. Świadczą o tym zaprezentowane tu armaty. Ten obiekt pokryty jest nasypem ziemnym.
Warto się wspiąć na górę również z innego powodu. Rozciąga się stąd wspaniała panorama Zamościa, a wszystkie obiekty są opisane i zaprezentowane na tablicy poglądowej.
Odrestaurowana została również część kurtyny, która łączyła kiedyś bastion VII z bastionem VI.
Ciekawym rozwiązaniem jest to, że od strony przedpola elewacja nadszańca jest wygięta w kształcie półkola. Pozwalało to na odpowiednie koncentrowanie ostrzału.
Fortyfikacje Zamościa – Nadszaniec Bastionu VI
Jednym z dwóch nadszańców w Zamościu jest oprócz tego opisywanego wcześniej związanego z Bastionem VII ten przy Bastionie VI. Zbudowany w latach 1827-35 służył za koszary i działobitnię. Obecnie mieści się tu szkoła średnia.
Fortyfikacje Zamościa – Bramy Lwowskie Stara i Nowa
Kolejnymi elementami fortyfikacji są leżące obok siebie Bramy Lwowskie Stara i Nowa. Ta zwana Starą była jedną z trzech, które pierwotnie prowadziły do Zamościa. Została wybudowana około 1599 r., a jej kamienna fasada ma kształt łuku triumfalnego. Na bramie nad przejściem podziwiamy płaskorzeźby św. Tomasza, który jest patronem Zamościa oraz Chrystusa Zbawiciela. W swym założeniu przypomina Starą Bramę Lubelską, o czym za chwilę.
W czasach Królestwa Kongresowego wytyczone zostały nowe drogi dojazdowe do miasta, więc była potrzeba zbudowania Nowej Bramy Lwowskiej (1796-1847). Po roku 1825 dobudowano do niej sześcioprzęsłowe kazamaty. Po likwidacji twierdzy brama została zamurowana i służyła za więzienie. W czasie II wojny światowej było w niej cywilne kasyno. Obecnie jest siedzibą Orkiestry Symfonicznej.
Brama Szczebrzeska
Nam bardzo spodobała się Brama Szczebrzeska, która powstała w latach 1603-1605. Zbudowano ją pomiędzy II i III bastionem. Po likwidacji twierdzy przejście zostało zamurowane, a brama pełniła funkcję więzienia. Została przywrócona do obecnego stanu w latach 2007-2009 podczas renowacji fortyfikacji Starego Miasta w Zamościu. Bardzo ładnie komponuje się wpisana w ciąg murów obronnych.
Żeby wejść w obręb umocnień musimy przejść przez drewniany most nad suchą obecnie fosą. W razie czego most można było spalić a kończył się on częścią zwodzoną, którą podnoszono za pomocą kół, po których ślady pozostały na ścianach.
Brama Szczebrzeska również bardzo ciekawie wygląda od strony miasta i wielu turystów robi sobie tutaj zdjęcia. Łatwo tu dotrzeć, ponieważ mieści się tuż obok katedry.
Ten element fortyfikacji powinien być również obowiązkowym punktem nocnego zwiedzania ze względu na to, że podświetlony wygląda znakomicie.
Fortyfikacje Zamościa – Stara Brama Lubelska
Przechodzimy teraz w kierunku północnej części dawnych obwarowań twierdzy. Tu znajdujemy kolejne dwie bramy. Te nazywamy Lubelskimi. Jak w przypadku Bram Lwowskich jest tu wersja Stara i Nowa.
Stara Brama Lubelska znajduje się między dawnym IV i V bastionem. Zbudowana pod koniec XVI w. była jednym z pierwszych elementów fortyfikacji i jednocześnie jest najstarszym wjazdem do Zamościa. Brama została jednak zamurowana i jest kilka teorii związanych z tym faktem.
Oficjalnym powodem było wprowadzenie tędy do miasta znacznego jeńca arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, który pretendował do polskiego tronu. Chodziło o to, aby żaden znaczniejszy gość już tej bramy nie przekroczył. Druga wersja mówi o wizycie w Zamościu króla Polski Stefana Batorego, któremu Zamoyski obiecał, że nikt ważniejszy nie przejedzie tą bramą. Rzeczywistym powodem było to, że miejsce było najsłabszym punktem obrony Zamościa. W ten sposób je wzmocniono.
Obecnie w bramie mieści się lokal z barem i muzyką, który można wynająć na różne imprezy. My skusiliśmy się w tym miejscu na kawę i ciastko. W takich historycznym otoczeniu smakuje wyśmienicie.
Fortyfikacje Zamościa – Nowa Brama Lubelska
Nową Bramę Lubelską zbudowano w latach dwudziestych XIX w. Ta mieści się między byłymi bastionami V i VI. Od strony miasta obserwujemy trzy arkadowe przejścia. Środkowe i największe prowadzi na most z drugiej strony a dwa boczne są wejściami do pomieszczeń wewnątrz bramy.
Niestety przejście na zewnętrzną stronę obwarowań jest niemożliwe, więc żeby obejrzeć bramę z drugiej strony musimy obejść mury i nadłożyć trochę drogi.
Jak widać warto było zrobić sobie krótki spacer, ponieważ drewniany most przerzucony nad dawną fosą i prowadzący do bramy prezentuje się wyśmienicie.
Wartownia to też element Twierdzy Zamość
Do tej pory obeszliśmy elementy fortecy z wewnątrz oraz z zewnątrz. Wszystkie wpisane są w mury obronne. Jest jednak element, który się z tego schematu wyłamuje. To budynek wartowni. Zadaniem załogi była ochrona dostępu do Bramy Szczebrzeskiej, w której pobliżu się znajduje.
Nam spacer związany ze zwiedzaniem i podziwianiem umocnień Zamościa bardzo się spodobał, więc gorąco go wszystkim polecamy.
Dodatkową atrakcją jest oglądanie panoramy miasta wraz z murami obronnymi z mostku nad torami kolejowymi. Tu mamy połączenie historii z nowoczesnością. Warto jest też podziwiać Zamość nocą gdyż w sztucznym oświetleniu zostawia niezapomniane wrażenia.
